Bedrijven die betalingsdiensten aanbieden in Duitsland, hebben een schriftelijke vergunning nodig van de Duitse financiële toezichthouder (BaFin), omdat die bedrijven onder de wet toezicht op betalingsdiensten (ZAG) vallen. Bedrijven moeten met name zorgvuldig controleren of ze onder deze wet vallen. Als dat het geval is en ze geen vergunning hebben, lopen ze het risico op juridische problemen en hoge financiële boetes. In dit artikel bespreken we wat de ZAG is, voor wie deze wet geldt en welke betalingsdiensten onder de wet vallen of ervan zijn vrijgesteld. We gaan ook in op waar bedrijven op moeten letten als het gaat om financiële overmakingen en betalingstransacties via cadeaubonnen.

Wat staat er in dit artikel?

• Wat is het Zahlungsdiensteaufsichtsgesetz (de ZAG)?
  
• Op wie is de ZAG van toepassing?
  
• Welke betaaldiensten vallen onder de ZAG?
  
• Waar moeten ondernemingen rekening mee houden als het gaat om financiële overmakingen?
  
• Welke betalingstransacties vallen niet onder de ZAG?
  
• Waar moeten ondernemingen op letten bij transacties met cadeaubonnen?
  

Wat is het Zahlungsdiensteaufsichtsgesetz (de ZAG)?

De ZAG (Zahlungsdiensteaufsichtsgesetz: wet toezicht op betalingsdiensten) is een Duitse wet die betalingsdienstaanbieders en -instellingen in staat stelt betalingsdiensten aan te bieden. Dit was oorspronkelijk uitsluitend voorbehouden aan traditionele banken. Dankzij de ZAG kunnen alle niet-banken die commerciële betalingsdiensten aanbieden hiervoor toestemming krijgen. Dat resulteert in verschillende rechten, maar ook plichten die via de ZAG worden geregeld. Hiertoe behoort onder meer de verplichting om toestemming te verkrijgen van de Duitse toezichthouder voor de financiële markten: de Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht (BaFin).

De ZAG werd ingevoerd om het toezicht op betalingsdiensten in Duitsland mogelijk te maken en te handhaven. Het is de nationale implementatie van de Europese richtlijnen inzake betalingsdiensten. De oorsprong van de ZAG ligt in de eerste Europese richtlijn inzake betalingsdiensten, kortweg PSD (European Union Payment Services Directive). Toen deze in 2007 voor het eerst verscheen, was de PSD bedoeld om een uniform wettelijk kader te creëren voor grensoverschrijdende diensten van betalingsdienstaanbieders in heel Europa. Duitsland heeft de richtlijn in 2009 omgezet in nationaal recht door middel van de wet ter uitvoering van de betalingsdiensten, ook bekend als de wet ter uitvoering van de toezichtsbepalingen van de richtlijn betalingsdiensten. Hierdoor werden betaalrekeningen, financiële overboekingen en creditcardtransacties geschrapt uit de lijst van banktransacties waarvoor een vergunning vereist is. Kortom: vanaf dat moment waren banken niet meer de enige instellingen die deze betalingsdiensten mochten aanbieden.

Er gingen echter maar een paar jaar voorbij voordat er wijzigingen moesten worden aangebracht aan de Europese richtlijn. Deze omvatten de erkenning van nieuwe technologieën en bedrijfsmodellen toen digitalisering steeds belangrijker werd. Als gevolg daarvan is de tweede Europese richtlijn inzake betalingsdiensten (PSD2) uitgegeven in 2015. Die richtlijn bevatte een reeks nieuwe regels die bedoeld was om de veiligheid van betalingstransacties binnen de Europese markt te vergroten en om meer concurrentie mogelijk te maken door de uitbreiding van betalingsdiensten. De PSD2 moest ook worden "vertaald" in Duits recht: de Wet toezicht op betalingsdiensten, die nog steeds geldig is, is sinds januari 2018 van kracht en staat ook bekend als de wet ter uitvoering van de tweede richtlijn inzake betalingsdiensten.

Op wie heeft de ZAG invloed?

Volgens artikel 1, lid 1, is de ZAG van toepassing op zowel betalingsinstellingen als betalingsdienstaanbieders. De eerste categorie omvat alle ondernemingen die commerciële betalingsdiensten verlenen. Betalingsdiensten worden als commercieel beschouwd indien zij voor een bepaalde duur zijn opgezet en winstgevend zijn. Dergelijke betalingsdiensten vallen onder de ZAG, zelfs als ze alleen maar als nevenactiviteit van andere activiteiten buiten de financiële sector worden verricht.

Betalingsdienstaanbieders (PSP's: Payment Service Providers) omvatten alle instellingen voor elektronisch geld, CRR-kredietinstellingen en betalingsinstellingen, evenals de Europese Centrale Bank, de Deutsche Bundesbank en andere centrale banken in de Europese Unie, indien zij betalingsdiensten verlenen buiten hun hoedanigheid als monetaire autoriteit. Ook worden de federale overheid, de deelstaten, de gemeenten en gemeentelijke verenigingen genoemd, samen met de verantwoordelijke instanties van de federale of deelstaatbesturen; impliciet betekent dit ook het beheer van de overheidsschuld, socialezekerheidsinstellingen en het federale arbeidsbureau, op voorwaarde dat zij betalingsdiensten verlenen buiten hun soevereine bevoegdheid om.

Om te begrijpen hoe betalingsdiensten werken, helpt het om te denken aan een relatie tussen drie mensen: voor elke betalingsdienst zijn er betalers, ontvangers van betalingen en aanbieders van betalingsdiensten. Aanbieders van betalingsdiensten helpen betalers geld over te maken naar ontvangers.

Welke betalingsdiensten vallen onder de ZAG?

De volgende betalingsdiensten worden vermeld in de ZAG onder artikel 1, lid 1. Ze zijn daarom onderworpen aan de relevante wettelijke voorschriften:

• Stortingen: Diensten waarmee contant geld op een betaalrekening kan worden gestort, evenals alle handelingen die nodig zijn om een betaalrekening aan te houden.
  
• Opnames: Diensten waarmee geld kan worden opgenomen van een betaalrekening, -evenals alle handelingen die nodig zijn om een betaalrekening aan te houden.
  
• Automatische incasso's: Betalingstransacties die via automatische incasso worden uitgevoerd op de rekening van een gebruiker of op de rekening van externe betalingsdienstaanbieders.
  
• Betaalkaarttransacties: Betalingstransacties die met een betaalkaart worden uitgevoerd naar de rekening van een gebruiker of naar de rekening van externe betalingsdienstaanbieders.
  
• Overboekingen: Betalingstransacties die worden uitgevoerd via een bankoverschrijving naar de rekening van een gebruiker of naar de rekening van een externe betalingsdienstaanbieder.
  
• Betalingstransacties met kredietverlening: Betalingstransacties die worden gedekt door een kredietlijn voor gebruikers van betalingsdiensten (zie artikel 3, lid 4, van de ZAG).
  
• Acquisities: De uitgifte van betaalinstrumenten of de acceptatie en facturering van betalingstransacties.
  
• Geldovermakingen: Diensten waarbij geld wordt overgemaakt namens de betaler, de ontvanger of de betalingsdienstaanbieder die namens hen optreedt. Dit gebeurt zonder dat er een betaalrekening wordt geopend.
  
• Betalingsinitiatiediensten: Diensten waarbij een betalingsopdracht wordt geïnitieerd op verzoek van een gebruiker met betrekking tot een betaalrekening bij andere betalingsdienstaanbieders.
  
• Accountinformatiediensten: Diensten die rekeninghouders informatie verstrekken over hun betaalrekeningen bij een of meer betalingsdienstaanbieders.
  

Voorbeeld: Lieferheld

De definitie van een betalingsdienst volgens de ZAG is breed. Daardoor heeft die ook gevolgen voor veel niet-financiële dienstverleners. Een goed voorbeeld hiervan is de bezorgdienst 'Lieferheld', die inmiddels is overgenomen en niet meer onder de oorspronkelijke naam opereert. De regionale rechtbank van Keulen heeft Lieferheld als tussenpersoon voor eten en drinken aangemerkt als een 'betalingsinstelling'. Waarom? Het bedrijf wordt geacht financiële overmakingen te verrichten omdat het geld dat door klanten wordt betaald, grotendeels wordt doorgegeven aan de cateringbedrijven. Daarom viel Lieferheld onder de wet toezicht op betalingsdiensten en had het bedrijf een vergunning van BaFin nodig om te mogen opereren.

Waar moeten ondernemingen rekening mee houden als het gaat om financiële overmakingen?

Het ‘Lieferheld-vonnis’ van de regionale rechtbank van Keulen is een goed voorbeeld van een bedrijf dat financiële overmakingen verzorgt, en andere bedrijven zouden hier lering uit moeten trekken. Bij twijfel geldt dat vrijwel elk bedrijfsmodel waarbij geld van derden wordt overgemaakt, onder de ZAG valt en daarom een vergunning van BaFin vereist. Het geldt niet alleen voor bezorgdiensten voor afhaalmaaltijden, maar ook voor alle andere bezorgdiensten. In de meeste gevallen vallen ook internetmarktplaatsen, platformmodellen of uitzendbureaus onder de ZAG. Bedrijven moeten daarom extra goed controleren of zij financiële overmakingsdiensten verlenen en daardoor een vergunning nodig hebben.

BaFin voert zelf controles uit bij ondernemingen om te beoordelen of ze financiële overmakingsdiensten aanbieden. Maar zelfs als de federale instantie zelf geen actie onderneemt, is het mogelijk dat ondernemingen onder de loep worden genomen. Lieferheld werd ooit aangeklaagd door een concurrent met een vergelijkbaar bedrijfsmodel, die zelf wel een vergunning had verkregen. De concurrent wees op een schending van het mededingingsrecht, omdat Lieferheld niet over de relevante vergunning beschikte. Het aantal soortgelijke zaken is de afgelopen jaren aanzienlijk toegenomen. Bedrijven willen geen nadelen ondervinden ten opzichte van hun concurrenten en dringen daarom snel aan op naleving van de financiële regelgeving. Overtredingen worden vaak rechtstreeks aan BaFin gemeld.

Voorbeelden: fiduciaires, incassobureaus en factoringbedrijven

De diensten van fiduciaires kunnen ook worden beschouwd als financiële overmakingen, op voorwaarde dat ze geldbedragen accepteren en overmaken. Dat geldt ook voor alle activiteiten van incassobureaus met betrekking tot het innen van schulden. Volgens BaFin valt alleen het innen van onbetaalde vorderingen (bijvoorbeeld belastingschulden, medische rekeningen en aflossingen van leningen) momenteel niet onder de ZAG-regelgeving. Factoring wordt ook beschouwd als een vorm van financiële overmaking, althans in gevallen waarin de geleverde dienst vanuit economisch oogpunt gericht is op de afwikkeling van betalingen en niet op de financiering van de contractuele partners.

Welke betalingstransacties vallen niet onder de ZAG?

In artikel 2 van de ZAG worden bepaalde betalingstransacties beschreven die niet als betalingsdienst worden beschouwd. Die kunnen dus zonder vergunning worden verstrekt. Dit zijn:

• Directe contante betalingen
  
• Betalingstransacties via handelsagenten of centrale toezichthouders voor commerciële geldtransporten
  
• Cashbackprocessen (bijvoorbeeld geldopnamen in een supermarkt)
  
• Geldwisseltransacties in contanten
  
• Betalingstransacties op basis van een cadeaubon, cheque, wisselbrief, reischeque of papieren postwissel
  
• Betalingstransacties binnen een betalings- of effectenafwikkelingssysteem
  
• Betalingstransacties in verband met effectenbeheer
  
• Technische diensten voor het aanbieden van betalingsdiensten
  
• Betalingssystemen in beperkte netwerken of met een beperkt productaanbod, en instrumenten voor sociale of fiscale doeleinden
  
• Betalingstransacties via elektronische communicatienetwerken/-diensten
  
• Groeps-/interne betalingstransacties
  
• Diensten voor de opname van contant geld
  
• Het ontvangen en overmaken van contant geld als onderdeel van liefdadigheidsactiviteiten
  

Waar moeten bedrijven rekening mee houden bij transacties met cadeaubonnen?

Cadeaubonnen zijn een veelgebruikt betaalmiddel. Betalingstransacties via een kaart binnen een beperkt netwerk (ook wel netwerkbetalingssysteem genoemd) zijn daarom voor veel bedrijven bijzonder relevant. Dat geldt onder andere voor cadeau-, klanten- of tankkaarten die alleen door het betreffende bedrijf worden gebruikt. Betaalkaarten, zoals die worden gebruikt in kantines, sportstadions, vakantieparken of op universiteitscampussen, maken ook deel uit van het netwerkbetalingssysteem.

Bovendien vallen ook openbaarvervoerskaarten, die worden gebruikt om kaartjes te kopen, onder deze definitie. Volgens de ZAG vormen betalingen met dergelijke kaarten geen betalingsdienst. Ze hebben daarom geen vergunning van BaFin nodig. Ondernemingen kunnen van die uitzondering profiteren, maar ze moeten ook per geval onderzoeken of de kaarten daadwerkelijk beperkt zijn tot een op zichzelf staand netwerk. In veel gevallen is er een dunne grens tussen activiteiten waarvoor geen vergunning nodig is en activiteiten waarvoor dat wel het geval is.

Voor meer gedetailleerde informatie over de wet toezicht op betalingsdiensten kun je het betreffende informatieblad van BaFin raadplegen. Om meer te weten te komen over vergelijkbare onderwerpen, bekijk je onze verzameling van bronnen of neem je contact op met ons verkoopteam direct.